Í dag lifir fólk almennt lengur en áður. Það er líka virkara og hraustara en nokkru sinni fyrr. Til að styðja við aukin lífsgæði og virkni eldra fólks eru hér upplýsingar um hvað eina sem tengist þriðja æviskeiðinu, svo sem heilsueflingu, réttindamálum og þjónustu.
Á tímamótum nýs æviskeiðs er mikilvægt að búa sig vel undir það sem koma skal.
Sum kvíða því að láta af störfum á meðan önnur fagna.
Gott er að byrja snemma að sjá þetta tímabil fyrir sér og huga að því hvernig best verður að verja tímanum.
Í verkefninu Gott að eldast er gengið út frá því að tryggja eldra fólki þjónustu við hæfi á réttu þjónustustigi og fjölga þeim sem taka virkan þátt í samfélaginu. Vert er að skoða umfjöllun um öldrunarmál á vef Stjórnarráðsins og réttindi eldra fólks á Mannréttindaskrifstofu Íslands.
Heilsuefling
Fólk eldra en 65 ára er fjölbreyttur hópur bæði aldurs- og heilsufarslega séð.
Það þarf að huga vel að heilsunni alla ævi og undirbyggja vel efri árin. Fyrirbyggjandi aðgerðir eins og heilsuefling allt lífið vegur þar þungt til að draga úr þjónustuþörf síðar á ævinni. Svo virknin skili árangri þarf hún að vera fjölbreytt. Hugræn virkni er ekki síður mikilvæg en sú líkamlega og félagslegu hliðina má ekki vanrækja.
Sveitarfélög eru nú mörg farin að veita styrki til heilsueflingar eldra fólks. Þeir eru þá sambærilegir tómstundastyrkjum til barna og unglinga.
Hér má sjá þau sveitarfélög sem þegar veita eldra fólki tómstundastyrki.
Viltu breyta venjum: Erfitt getur verið að breyta gömlum venjum til dæmis þegar ætlunin er að taka í gegn hreyfingu og mataræði. Hér eru góð ráð til þess.
Rafrænt umboð í Heilsuveru, vegna afhendingar lyfja í apóteki. Hægt er að veita öðrum umboð til að sækja fyrir sig lyf. Umboð er skráð í Heilsuveru undir lyfjakaflanum. Þegar það hefur verið skráð í Heilsuveru gildir það í öllum apótekum landsins.
Heilsufar eldra fólks
Með hækkandi aldri er eðlilegt að vart verði ýmissa breytinga á heilsufari og hætta á sjúkdómum eykst. Dæmi um slíkt eru sjón og heyrn. Þá geta minnistruflanir farið að gera vart við sig. Samspil aldurstengdra breytinga, sjúkdóma og lyfjanotkunar getur leitt af sér af sér minni færni. Mikilvægt er að bregðast við öllum breytingum og leita sér aðstoðar.
Heilabilun er sjúkdómur sem algengur er hjá eldra fólki. Mikilvægt er að vera vel á verði gagnvart einkennum og hvernig bregðast skal við.
Á Heilsuveru eru yfirgripsmiklar og gagnlegar upplýsingar sem henta öllum eldri en 60 ára.
Gott er að tryggja að aðstandandi sé skráður sem aðstandandi/tengiliður í sjúkraskrá eldri einstaklingsins.
Regluleg hreyfing hefur fjölþætt gildi fyrir heilsu og líðan á öllum æviskeiðum. Hún styður við ástundun annarra heilbrigðra lifnaðarhátta og spornar gegn og bætir ýmsa sjúkdóma og heilsufarskvilla.
Rannsóknir staðfesta mikilvægi hreyfingar fyrir eldra fólk
Betri heilaheilsu
Minni líkur á föllum
Almennt aukna getu til að sinna daglegum athöfnum
Auk þess að stuðla að betri andlegri og líkamlegri heilsu, ýtir hreyfing undir félagsleg samskipti og virkni almennt
Sveitarfélög hafa undanfarna áratugi unnið að því að bæta aðstöðu til fjölbreyttrar hreyfingar, innandyra sem utan. Má þar nefna inniaðstöðu í íþróttahúsum, útiæfingatæki, upphitaða göngustíga og bekki til að hvílast á með reglulegu millibili.
Hreyfingi að lágmarki þrisvar í viku þarf að vera þannig að púlsinn hækki, þú mæðist og svitnir eitthvað. Ávinningurinn er ótvíræður.
Í flestum sveitarfélögum stendur eldra fólki til boða hreyfing af ýmsu tagi. Á vefsíðunni Bjartur lífstíll er að finna hvaða hreyfing er í boði á landsvísu fyrir eldra fólk
Rannsóknir sýna að líkamleg, hugræn og félagsleg virkni eru öllum mikilvæg og spila stórt hlutverk þegar kemur að því að hægja á sjúkdómum eins og heilabilun. Sem dæmi um daglega hugræna virkni má nefna:
Læra eitthvað nýtt eins og tungumál eða á hljóðfæri
Ýmsar þrautir sem ná má í með öppum. Sérfræðingar mæla til dæmis með smáforritinu Lumosity sem hægt er að kaupa áskrift að. Forritið er aðeins á ensku en auðvelt í notkun. Kosturinn við það er að erfiðleikastigið breytist eftir getu þess sem það notar.
Pússluspil
Mörgum hættir til þegar látið er af störfum á vinnumarkaði að hætta að hitta annað fólk.
Mikilvægt er að halda áfram eða byrja að taka þátt í einhvers konar klúbba- eða félagsstarfi.
Dragi einstaklingar sig út úr slíku starfi er hætta á að þeir einangrist og að heilsufari hraki.
Mikið og öflugt félagsstarf fer fram víða um land, ýmist á vegum sveitafélaga eða félögum eldri borgara.
Allt of margir kvíða því að láta af launuðum störfum og fara að „gera ekki neitt“. Mjög mikilvægt er að undirbúa vel þetta æviskeið og sjá fyrir sér hvernig dögunum verður varið. Það þarf að endurskipuleggja lífið ekki síður en fjármálin.
Mörgum kemur á óvart þegar skrefið hefur verið stigið hversu fljótt dagarnir líða. Fyrir þá sem skortir hugmyndir er á VelVirk að finna 200 hugmyndir. Þar er ýmislegt hægt að gera þegar tíminn er nægur og heilsan góð. Þar er til dæmis listi yfir fjölmörg verkefni sem hægt er að vinna sem sjálfboðaliði, sem mörgum þykir gefa sér mikið.
Það er vel þess virði að staldra við og hugsa um þær tillögur sem þarna eru lagðar fram.
Eldra fólk þarf að hafa í huga að með aldrinum minnkar orkuþörfin, aðallega vegna vöðvarýrnunar og minni hreyfingar.
Á vef Embættis landlæknis er að finna ráðleggingar um mataræði fyrir eldra fólk og hvað hægt er að gera ef matarlyst minnkar.
Greiðslur úr lífeyrissjóði geta skert greiðslur ellilífeyris almannatrygginga, því er mikilvægt að umsækjendur um ellilífeyri leiti ráðgjafar hjá Tryggingastofnun.
Lífeyrisgreiðslur eru skattskyldar á sama hátt og launatekjur, því má einnig nýta ónýttan persónuafslátt maka.
Með aldrinum minnkar færni margra til að sjá um fjármál sín sjálft. Þá er gott að hafa tímanlega gert ráðstafanir svo sem að veita umboð til að sjá um ákveðin mál.
Algengt er að veittur sé aðgangur að heimabanka viðkomandi einstakling og prókúru á reikninga. Mikilvægt er að sátt sé í fjölskyldu um það hver taki að sér umsjón með fjármálum og að umsjónaraðili haldi bókhald. Þegar ekki er sátt er möguleiki að hlutlaus aðili komi að málum og stundum þarf að óska eftir fjárræðissviptingu hjá sýslumanni
Á Mínum síðum á island.is er hægt að veita umboð vegna Sjúkratrygginga og Landspítalaappsins svo dæmi sé nefnt.
Ýmis sérkjör og afslættir eru í boði fyrir eldra fólk, svo sem lægri gjöld fyrir heilbrigðisþjónustu, styrki Sjúkratrygginga og afslættir víða, sem vert er að kynna sér.
Íbúðir fyrir eldra fólk
Eldra fólk þarf að geta eignast og eða leigt húsnæði eftir þörfum hverju sinni. Fjölbreytt búsetuform eru í boði, en íbúar sem hafa verið metnir í þörf fyrir stuðning eiga rétt á heimahjúkrun og heimastuðningi eða stuðningsþjónustu sveitarfélaga óháð búsetuformi.
Þjónustuíbúðir og aðrar íbúðir fyrir eldra fólk eru ýmist sjálfseignar-, leigu- eða búseturéttaríbúðir.
Sveitarfélögum er skylt samkvæmt lögum að tryggja aðgang að félags- og tómstundastarfi við hæfi. Í því sambandi skal lögð sérstök áhersla á fræðslu og námskeiðahald um réttindi aldraðra og aðlögun að breyttum aðstæðum sem fylgja því að hætta þátttöku á vinnumarkaði og halda úti almennu félagsstarfi.
Búa heima með stuðningi – Endurhæfing heima
Eldra fólki er gert kleift að lifa eðlilegu heimilislífi eins lengi og kostur er með heimaþjónustu sem mætir fólki á þeim stað sem það er í lífinu.
Ríki og sveitarfélög bera ábyrgð á opinberri þjónustu fyrir eldra fólk, annars vegar heilbrigðisþjónustu sem ríkið ber ábyrgð á og hins vegar félagsþjónustu sem er á ábyrgð sveitarfélaga.
Sveitafélögin á höfuðborgarsvæðinu bjóða nú endurhæfingu í heimahúsi. Í undirbúningi er hjá fleiri sveitafélögum að veita þessa þjónustu.
Þá er hægt að sækja um heimasjúkraþjálfun. Hún er ætluð fólki sem ekki á heimangengt heilsu sinnar vegna. Beiðni þarf að berast frá lækni.
Heimaþjónusta skiptist í heimastuðning og stuðningsþjónustu (áður kölluð félagsþjónusta) og heimahjúkrun. Samþætt heimaþjónusta er það kallað þegar þessi þjónusta er rekin af einum og sama aðila.
Fjarþjónusta er vaxandi hluti heimaþjónustu og stuðlar að aukinni fjölbreytni eins og með skjáheimsóknum.
Heimastuðningur
Markmiðið með heimastuðningi er að veita þeim sem þurfa aðstoð við daglegar athafnir. Þjónustan getur verið tímabundin eða til lengri tíma eftir aðstæðum. Hún er veitt sem dag-, kvöld- eða helgarþjónusta.
Þjónustan felst meðal annars í sér:
Stuðningi við athafnir dagslegs lífs
Stuðningi við heimilishald
Félagslegum stuðningi
Heimsendum mat fyrir þá sem ekki geta séð um matseld sjálfir
Óski einstaklingur eftir heimastuðningi snýr hann sér til velferðar eða félagsþjónustu síns sveitarfélags.
Gjald fyrir heimastuðning fer eftir gjaldskrá hvers sveitarfélags.
Heimahjúkrun er er ætluð þeim sem búa heima og þurfa reglulega heilbrigðisþjónustu til dæmis vegna sjúkdóma eða í kjölfar veikinda og slysa.
Þjónusta heimahjúkrunar er án endurgjalds og felur í sér:
Almenna aðhlynningu og eftirlit með andlegu og líkamlegu heilsufari
Lyfjagjöf
Sáraumbúðaskiptum
Hafa þarf samband við heilsugæslustöð til að fá mat á þörf fyrir heimahjúkrun og eða heimaendurhæfingu.
Þörf getur verið á aðstoð við að endurheimta og viðhalda virkni, heilsu og lífsgæðum.
Endurhæfing í heimahúsi er fyrir fólk sem hefur sótt um heimastuðning, stuðningsþjónustu eða heimahjúkrun og talið er að endurhæfing sé líkleg til árangurs.
Boðið er upp á endurhæfingu í heimahúsi á nokkrum stöðum, m.a. á höfuðborgarsvæðinu og Árborg.
Í undirbúningi er hjá fleiri sveitarfélögum að veita þessa þjónustu.
Eldra fólk er hvatt til að nýta sér heitan mat á næstu félagsmiðstöð.
Heimsendur matur stendur eldra fólki til boða hjá mörgum sveitarfélögum. Sótt er um heimsendan mat hjá viðkomandi sveitarfélagi.
Eldra fólk getur átt rétt á stæðiskorti (P-merki) fyrir hreyfihamlaða til að leggja í sérmerkt bílastæði (P-stæði). Þau eru við þá staði sem fólk sækir þjónustu eins og opinberar stofnanir og verslanir.
Akstursþjónusta
Þeir sem ekki geta ekið eigin bíl eru hvattir til að nota almenningssamgöngur. Eldra fólk fær 50% afslátt af fargjöldum. Þegar viðkomandi getur ekki nýtt strætó, þá bjóða sum sveitarfélög upp á niðurgreidda akstursþjónustu.
Rétt er að vekja athygli á því að kostnaður við að eiga og reka lítinn, lítið ekinn bíl í eitt ár er nálægt tveimur milljónum króna á ári samkvæmt upplýsingum frá Félagi íslenskra bifreiðaeigenda. Fyrir sömu fjárhæð er hægt að fara mjög margar ferðir með akstursþjónustu sveitafélaga.
Sótt er um akstursþjónustu hjá viðkomandi sveitarfélagi.
Sjúkratryggingar taka þátt í kostnaði hjálpartækja sem falla undir reglugerð um styrki vegna hjálpartækja.
Hjálpartækjum er ætlað að:
auðvelda notendum að takast á við athafnir daglegs lífs
auka sjálfsbjargargetu og öryggi
vera til lengri notkunar en þriggja mánaða
vera til þjálfunar og meðferðar í skilgreindum tilvikum
Sjúkratryggingar flokka hjálpartæki í eftirfarandi flokka:
Stoð- og meðferðarhjálpartæki
Stoð- og meðferðarhjálpartæki eru: bæklunarskór og innlegg, gervilimir og aðrir gervihlutir, spelkur, þrýstisokkar og þrýstibúnaður og öndunarhjálpartæki og súrefni. Heilbrigðisstarfsmaður þarf að sækja um styrk til kaupa á stoð- og meðferðarhjálpartækjum. Nánar um styrki vegna stoð- og meðferðarhjálpartækja.
Tæknileg hjálpartæki
Tæknileg hjálpartæki eru margvísleg, svo sem hjólastólar, göngugrindur, öryggiskallkerfi, hjálpartæki í bifreið, ýmis hjálpartæki við böðun og salernisferðir, svo sem skolsetur eða skol- og þurrkbúnaður, stuðningsbúnaður ýmiskonar, dyraopnari, skábrautir, loftlyftukerfi, tjáskipta- og umhverfisstjórnunarbúnaður og fleira. Heilbrigðisstarfsmaður þarf að sækja um styrk til kaupa á tæknilegu hjálpartæki. Nánar um styrki til kaupa á tæknilegum hjálpartækjum.
Einnota hjálpartæki
Einnota hjálpartæki eru: Bleiur, hlífðarhanskar, hjálpartæki vegna sykursýki, stómahjálpartæki og þvagleggir og þvagpokar. Heilbrigðisstarfsmaður þarf að sækja um styrk til kaupa á einnota hjálpartækjum. Nánar um styrki til kaupa á einnota hjálpartækjum.
Sjúkratryggingar niðurgreiða lífsnauðsynleg næringarefni og sérfæði og þegar um langvarandi þörf er að ræða. Heilbrigðisstarfsmaður sækir um styrk til kaupa á næringu og sérfæði. Nánar um styrki til kaupa á næringu og sérfæði.
Mikilvægt er að eldra fólk hugi að öryggi sínu. Öryggi í þeim skilningi snýst meðal annars um að gera heimilið hættuminna.
Mottur þarf stundum að fjarlægja þar sem þær geta valdið falli. Oft dugar að setja límborða undir þær til að koma í veg fyrir að þær renni.
Spam helluborð. Ýmsar hættur leynast á heimilum, sérstaklega hjá þeim sem eru farnir að tapa færni. Mælt er með spam helluborðum sem slökkva á sér sjálf ef það gleymist eða ef pottur er tekinn af hellunni án þess að slökkva.
Huga þarf að lýsingu þegar sjónin daprast.
Handrið og stuðningsstangir gæti þurft að setja upp í sturtum eða við rúm.
Til að minnka hættu á slysum hjá eldra fólki hafa Landsamband eldri borgara, slysafélagið Landsbjörg og öryggisakademían hafa gefið út bækling um Örugg efri ár og hvar og hvernig megi koma í veg fyrir slys hjá eldra fólki.
Öryggishnappar eru mikilvæg hjálpartæki þegar heilsufar versnar. Sjúkratryggingar Ísland niðurgreiða hnappa frá helstu söluaðilum. Margir skynja auk annars, þegar notandi dettur og senda þá frá sér boð.
Ofbeldi
Ofbeldi: Ofbeldi á aldrei að líðast. Oft getur staðan verið viðkvæm, ekki síst hjá eldra fólki sem búið hefur saman lengi. Hér er umfjöllun fyrir þá sem hafa áhyggjur af vini í slíkri stöðu.
Sérstaklega er fjallað um ofbeldi gegn eldra fólki á vef Neyðarlínunar en þar er að finna skilgreiningar á hinum ýmsu birtingarmyndum ofbeldis gegn þessu hópi. Á síðunni er einnig hægt að komast í beint netspjall við þjónustuaðila ef grunur leikur á að einhver sé beittur ofbeldi.
Dagdvalir og dagþjálfun
Mikilvægur liður í því að geta búið áfram heima er að halda sér virkum. Víðast hvar eru reknar almennar dagþjálfanir eða dagdvalir. Þar fer fram fjölbreytt starfsemi en sótt er um til viðkomandi rekstraraðila eða heimilis sem býður úrræðið.
Með hækkandi aldri aukast líkur á sjúkdómum og hrumleika. Innan heilsugæslustöðva og annarra heilbrigðisstofnana landsins starfa teymi sem styðja og leiðbeina eldra fólki, hjálpa þeim að greina áhættuþætti og veita leiðsögn um þau úrræði sem í boði eru.
Mikilvægt er að kynna sér þau úrræði sem bjóðast. Fyrsti viðkomustaður er alltaf heilsugæslan þín.
Heilsugæslustöðin er almennt fyrsti viðkomustaður allra er þurfa aðstoð vegna heilsufars.
Heilsugæslustöðvar bjóða upp á heilsueflandi móttöku fyrir eldra fólk þar sem veitt eru ráð og aðstoð við að takast á við heilsufarsáskoranir efri ára.
HÖR (heilsugæslu- eða heimahjúkrunar öldrunarráðgjafar) starfa víða í heilsugæslu og heimahjúkrun. Þau hafa aflað sér viðbótarþekkingar í samspili langvinnra sjúkdóma og aldurs, öldrunarhjúkrun, öldrunarbreytingum, hrumu eldra fólki og fleira, sem og þekkingu á sértækri meðferð fyrir hrumt eldra fólk og úrræði til að viðhalda vellíðan og sjálfstæði.
Þörf getur verið á aðstoð við að endurheimta og viðhalda virkni, heilsu og lífsgæðum.
Endurhæfing í heimahúsi er fyrir fólk sem hefur sótt um heimastuðning, stuðningsþjónustu eða heimahjúkrun og talið er að endurhæfing sé líkleg til árangurs.
Boðið er upp á endurhæfingu í heimahúsi á nokkrum stöðum, m.a. á höfuðborgarsvæðinu og Árborg.
Í undirbúningi er hjá fleiri sveitarfélögum að veita þessa þjónustu.
Tilgangur bráðaþjónustu er að forða eldra fólki frá innlögn á bráðamóttöku og spítala vegna veikinda sem hægt er að meðhöndla heima. Þjónustan er tímabundin og varir meðan bráð veikindi vara.
Bráðaþjónusta heim til eldra fólks er tvenns konar í dag, það er Heimaspítali sem enn er aðeins þjónað frá Heilbrigðisstofnun Suðurlands og SELMA sem er verkefni Reykjavíkurborgar.
Heimaspítali
Heimaspítali er þjónusta við eldra fólk þar sem læknir og hjúkrunarfræðingur heimsækja skjólstæðinga sína með stuðningsmeðferð í heimahúsi. Þetta er ný þjónusta fyrir aldraða á vegum Heilbrigðisstofnunar Suðurlands.
SELMA
SELMA er teymi hjúkrunarfræðinga og lækna sem hefur það markmið að efla heilbrigðisþjónustu við fólk sem notar heimahjúkrun og verður fyrir skyndilegum veikindum eða versnun á heilsufari. Teymið er ráðgefandi bakland fyrir starfsfólk heimahjúkrunar. Um er að ræða vitjanir og símaráðgjöf.
Teymisstjóri heimahjúkrunar eða heimilislæknir getur óskað eftir vitjun frá SELMU sé talin þörf á því.
Endurhæfingarinnlagnir miða að því að fólk endurheimti andlega, líkamlega og félagslega færni. Þær eru veittar í kjölfar veikinda eða slysa, eða til að viðhaldi færni og fyrirbyggja frekari skerðingu.
Endurhæfing byggist á virkri þátttöku sjúklings og þverfaglegu samstarfi fagfólks. Endurhæfingarinnlagnir eldra fólks eru aðallega á hjúkrunarheimilum, endurhæfingarstofnun eða annarri heilbrigðisstofnun.
Hér eru nokkur dæmi um stofnanir þar sem eru endurhæfingarinnlagnir
Hvíldarinnlögn er tímabundin dvöl í hjúkrunarrými. Dvölin getur staðið yfir frá nokkrum dögum allt að átta vikum.
Víðast hvar eru það tiltekin hjúkrunarheimili sem taka á móti einstaklingum í hvíldarinnlagnir.
Markmiðið með hvíldarinnlögn er að gera fólki kleift að búa áfram á eigin heimili með tímabundinni endurhæfingu eða innlögn.
Hvíldarinnlögn getur líka verið veitt þegar nákominn einstaklingur sem stutt hefur viðkomandi þarfnast hvíldar eða forfallast. Þjónustuaðilar þurfa að tryggja einstaklingum næga virkni sem stuðlar að áframhaldandi færni.
Ekki er þörf á að vera komin með samþykkt færni- og heilsumat til að komast í hvíldarinnlögn.
Það getur komið að þeim tímapunkti í lífi fólks að það þurfi meiri aðstoð en hægt er að veita í heimahúsi. Áður en óskað er eftir dvöl á hjúkrunarheimili þurfa öll önnur úrræði að vera fullreynd.
Á hjúkrunarheimilum er veitt sólarhrings hjúkrunarþjónusta. Einnig er boðið upp á læknisþjónustu, sjúkraþjálfun og iðjuþjálfun. Upplýsingar um starfsemi hjúkrunarheimila veita heimilin sjálf. Nánar um hjúkrunarheimili.
Til þess að eiga kost á dvöl á hjúkrunarheimili þarf að sækja um færni- og heilsumat.
Aðstandendur
Að vera aðstandandi eldra fólks getur verið flókið hlutverk. Oftast er um að ræða maka, börn eða aðra nána ættingja og vini.
Aðstandendur greina oft frá því að þeir finni fyrir miklu álagi í umönnunarhlutverki sínu. Það getur verið krefjandi að annast t.d. einstakling sem glímir við heilabilun, sérstaklega á seinni stigum sjúkdómsins. Of mikið álag eykur líkur á heilsufarsvanda bæði hjá aðstandendum og hinum heilabilaða.
Það þarf að huga að mörgu sem aðstandandi og oft verður yfirþyrmandi að reyna að muna allt sem þarf að gera.
Aðstandendur ættu að skrifað niður það helsta sem þarf að gera og muna að ef um veikindi er að ræða getur áætlunin breyst eftir ástandi hins veika svo reglulega þarf að endurskoða áætlunina.
Gott er að upplýsa aðra aðstandendur um hvað þarf að gera og jafnvel að veita þeim hlutverk sem þeir geta sinnt. Slík verkaskipting léttir álagið.
Ekki gleyma gæludýrunum, en taka þarf ákvörðun um hver ætlar að sinna þeim ef til dæmis eigendur þurfa að flytja.
Kynnið ykkur þau úrræði sem í boði eru hvort sem um er að ræða aðstoð heima eða flutning í þjónustuíbúð.
Ræðið við ástvin um óskir hans og vilja eins tímanlega og hægt er. Þetta er nauðsynlegt áður en til dæmis heilabilunarsjúkdómar koma í veg fyrir að þeim verði komið á framfæri. Ekki forðast þetta skref; það er erfitt en nauðsynlegt.
Ef um lífsógnandi sjúkdóm er að ræða, hvers konar heilbrigðisþjónustu vill hann fá?
Ræðið um lífslokameðferð og gangið frá málum samkvæmt vilja hins veika.
Hvað óttast ástvinur þinn mest þegar aldurinn færist yfir?
Fjármál
Rétt er að spyrja tímanlega hvort hinn aldraði vilji þiggja aðstoð með fjármálin.
Ef óskað er aðstoðar er hægt að útbúa umboð sem veitir rétt til umsjónar með daglegum fjármálum og samskiptum við Sjúkratryggingar svo eitthvað sé nefnt. Ágætt er að aðrir nánir ættingjar en sá sem fær umboðið, skrifi undir sem vottar til að tryggja að allir viti hver staðan er.
Á Mínar síður á island.is er hægt að veita umboð til ýmissa aðgerða sem vert er að skoða.
Sá sem fær umboðið ætti að prenta úr reglulega yfirlit úr heimabanka fyrir aðra nána ættingja.
Kynnið ykkur eftirlaun og lífeyrismál svo tryggt sé að tekjurnar standi undir mögulega aðkeyptri aðstoð.
Kynnið ykkur afslætti og sérkjör sem eldra fólki býðst til dæmis er varðar greiðsluþátttöku við heilbrigðisþjónustu, tannlækningar og styrki frá Sjúkratryggingum.
Þegar um samsettar fjölskyldur er að ræða (t.d. annað hjónaband) getur ferlið orðið flóknara. Deilur geta sprottið upp , oftast um fjármál, og þá er gott að hafa gert ráðstafanir snemma á borð við samkomulag um setu í óskiptu búi, gerð erfðaskráa og fleira.
Æskilegt er að setja sig vel inn í heilsufar ástvinar svo hægt verði að veita rétta umönnun.
Fáið leyfi til að tala við heimilislækni og gangið frá umboðum til dæmis á Heilsuveru er varðar leyfi til að sækja lyf.
Fylgið ástvinum í læknaheimsóknir og gangið úr skugga um að rétt greining komi til skila. Biðjið um skriflega niðurstöðu skoðunar og rannsókna.
Fylgist með lyfjagjöf ef mögulegt er. Hægt er að fá lyfjaskammtara heim í sumum heilbrigðisumdæmum.
Eldra fólki er hættara við ýmsum óhöppum eins og að detta eða villast ef viðkomandi er komin með væga vitræna skerðingu.
Reynið að sjá fyrir helstu hættur. Hægt er að minnka hættuna á föllum með því til dæmis að fjarlægja mottur af gólfum eða skrautmuni sem þar standa.
Færa hluti sem eru notaðir dagsdaglega s.s. bolla, diska og skálar, á stað þar sem auðvelt er að ná í þá þannig að ekki þurfi að teygja sig eða beygja.
Fáið öldrunarráðgjafa til að koma og meta aðstæður á heimili.
Fjárfestið í öryggishnappi og ef til vill myndavélum sem gefa merki ef til dæmis ástvinur á það til að ráfa í burtu. Mikið úrval af slíku er til hjá öryggisfyrirtækjum.
Mikilvægt er öllum sem standa í sporum aðstandenda að leita sér stuðning og ráðgjafar. Í flestu Heilsugæslustöðvum eru starfandi öldrunarráðgjafar. Gott er að finna ættingja eða vin sem er reiðubúinn til að hlusta og veita stuðning. Þá veita mörg sjúklingafélög ráðgjafaþjónustu.
Alzheimersamtökin veita einstaklingum með heilabilun og aðstandendum þeirra ráðgjöf. Hægt er að hringja í ráðgjafasímann 520 1088 eða senda póst á radgjafi@alzheimer.is og panta tíma, ýmist á staðnum eða sem skjáheimsókn.
Samskipti við aldraða foreldra geta stundum orðið flókin og jafnvel getur verið erfitt að fá þá til að samþykkja að fá þá þjónustu sem í boði er. Hér er afar góð umfjöllun um samskipti við aldraða foreldra hjá Leitum leiða.
Þegar allt þrýtur getur þurft að grípa til úrræða eins og sviptingar sjálfræðis, fjárræðis eða jafnvel forræðis. Flestu þykja þessar aðgerðir ekki góðar en þó ber að geta þess að oftast er hægt að framkvæma þær án þess að hinn veiki viti af því.
Þessar aðgerðir þurfa að fara í gegnum dómstóla en eru viðkomandi fjölskyldum kostnaðarlausar þar sem um gjafsókn er að ræða. Nánari upplýsingar um þessi úrræði.
Mörg félagasamtök halda utan um stuðningshópa aðstandenda.
Alzheimersamtökin stuðningshópar - Halda utan um stuðningshópa sem eru mismunandi eftir því hvort um er að ræða maka heima, maka á hjúkrunarheimili, uppkomin heimabúandi börn eða maka fólks með Lewy body sjúkdóm.
Á Heilsuveru má finna ítarlegt efni um heilabilunarsjúkdóma, afleiðingar og viðbrögð við þeim. Þar er fjallað um aðstandendur, hlutverk þeirra og góð ráð gefin um stuðning við þá.
Þegar kemur að því að ökuleyfi er ekki endurnýjað eða þörf er á nýju persónuskilríki er nú hægt að sækja um nafnskírteini. Þau eru tvenns konar. Annars vegar hefðbundið persónuskilríki en hins vegar nafnskírteini sem gildir sem ferðaskilríki fyrir íslenska ríkisborgara innan Evrópska efnahagssvæðisins (EES).
Að leiða hugann að lífslokum sínum er mörgum fjarlægt og jafnvel eitthvað sem vakið getur óþægilegar tilfinningar. Þó svo að lífslokin séu ekki talin vera á næsta leiti getur verið mikilvægt að tekinn sé tími til að íhuga þau. Nánari upplýsingar um lífslok hér.
Á Ísland.is er líka að finna viðamiklar upplýsingar um allt sem varðar það að missa ástvin.
Góð ráð fyrir eldra fólk
Til eru margar leiðir í dag til að auðvelda sér hin ýmsu verkefni daglegs lífs. Tækni fleygir fram og mikilvægt að þau sem eldast leggi sig fram um að fylgjast með. Meira um góð ráð fyrir eldra fólk.
